https://artxandaparkebai.wordpress.com/
Martxoak 1
19:00etan
Paduako San Antonio eliza, Vista Alegre 5, Bilbo
Anima zaitez!
Sustrai Erakuntza fundazioak “Nafarroako biodibertsitatea, desagertzeko arriskuan dagoen bizi-baliabidea” izeneko txosten berria aurkeztu du. Helburua zehatza da: herritarrek eta gizarte-taldeek Nafarroan bizi diren landare- eta animalia-espezieen aniztasuna eta haien artean eta pertsonekin sortzen diren harremanak zaintzearen garrantzia ezagutaraztea. Komunitate zientifikoa zorrotza da: espezie asko bizirik irauteko arrisku larrian daude, eta horien desagertzeak modu negatiboan eragiten dio planetan dagoen bizitza osoari, baita gizakioi ere.
Ingurumen-krisia hainbat hedabidetan, elkarrizketetan, forotan eta sare sozialetan agertzen da. Hala ere, informazio horietan hainbat alderdi nahasten dira. Biodibertsitatea da ingurumen-krisiak gehien eragiten duen elementuetako bat. Baina, zer da? Ez al da gauza bera klima-aldaketaz, ingurumenaz, biodibertsitateaz… hitz egitea? Mezuen ugaritasuna eta desberdintasuna dela eta, kontzeptuak nahasten ari dira, eta herritarrek gai horien ikuspegi partzialak edo okerrak izan ditzakete.
Txosten honetan biodibertsitatearen gaia jorratu da. Kontzeptu horretan biltzen den guztiaren konplexutasuna izugarria da. Horregatik, dokumentu honetan biodibertsitatearen gakoak hurbiltzen saiatu gara, ñabardura guztietan sakondu gabe, giza bizitzarako duen garrantzia azpimarratuz.
Nafarroako testuinguruan zentratutako biodibertsitatearen galeraren arrazoi nagusiak berrikusi dira, baita galera horrek eragiten dituen ondorioak ere. Nafarroako animalia- eta landare-espezieen egoerak okerrera egin duelako 1995eko espezie mehatxatuen lehen katalogoa onartu zenetik. Adibide ugarien artean, aipagarria izan daiteke estepako hegaztiena, haien egoerak okerrera egiten baitu eta mehatxuek gora egiten baitute etengabe, eta, hala ere, arriskuan jartzen dituzten proiektuak onartzen dira.
Egia da biodibertsitatearen joera negatibo hori hainbat faktorek eragiten dutela, eta ez daudela soilik Nafarroako lurralde-eremuari lotuta. Hala ere, ezin dugu gutxietsi jarduera ekonomikoek espezieei eta ekosistemei Nafarroan egiten dieten presioa, are gehiago lurralde horren ezaugarriek espezie eta ekosistema batzuk bereziki ahultzen dituztenean.
Animalia- eta landare-espezieen gainbeheran eragin handiena izaten ari diren faktoreen artean, nekazaritza eta abeltzaintza industrialetik eratorritakoak nabarmentzen dira, lurraldearen eraldaketa handiak eragiten baititu partzela-kontzentrazioekin eta ureztatzean, edo abeltzaintza-ekoizpeneko instalazio handiak ezartzea, hala nola Caparrosoko Valle de Odieta makrogranja, edo ustiategi handi asko bezalakoak.
Beste inpaktu garrantzitsu batzuk Nafarroan instalatzen ari diren energia berriztagarrien eta goi-tentsioko linea elektrikoen proiektu handien ondorio dira, edo beste jarduketa handi batzuena, hala nola Abiadura Handiko Trena. Ahaztu gabe, orain arte gehien zaindutako eremuak suntsitzea planteatzen duten erauzketa-jarduerak: Erdizko edo Zangozako meategiak (Mina Muga).
Txostenak Foru Komunitatean dauden kudeaketa tresna eta araudi batzuk ere aztertzen ditu. Espezie babestuen katalogoak dira adibide bat. Eta administrazio publikoetarako proposamen batzuk ere jasotzen dira txostenean. Izan ere, lurraldearen kudeaketa integrala eta integratzailea egin behar da, biodibertsitatea erdigunean dagoela eta ez osagarri edo oztopo gisa, Nafarroako ingurumenak bere zerbitzuak eskaintzen jarrai dezan. Eta kudeaketa gainerako eskualdeekin koordinatu behar da, ekosistemak eta espezieak babesteko modu bakarra baita. Biodibertsitatearen kontserbazioa ekintza ikusgarriak baino askoz gehiago da, eta horiek eragin positiboa izan dezakete populazioak espezieei buruz duen pertzepzioan. Beharrezkoa da ekosistemak lehengoratzea eta mehatxuak ezabatzea.
Gaiaren konplexutasuna eta zabaltasuna ezin dira txosten batean sartu. Horregatik, helburua ez da azterketa sakona egitea, baizik eta Nafarroako biodibertsitatearen alderdi nagusiak biltzea, kontzeptu batzuk argitzen laguntzea, egungo eztabaidetan bizi diren falazia batzuk haustea eta, batez ere, benetako eztabaida informatu eta arduratsua sustatzen lagunduko duten oinarriak sortzen laguntzea. Historiak erakusten du biodibertsitatearen galerak prekarietate-egoeretara eramaten dituela gizarteak. Beraz, ezinbestekoa da orain zaintzea.
Beharrezkoa da ideia batzuk argitzea eta biodibertsitatearen kontserbazioaren gaineko erantzukizun indibidual eta soziala kontzienteki onartzea. Azken finean, gure bizitzaren iraupena da.
Nafarroan, 2023ko otsailaren 17a.
Sustrai Erakuntza Fundazioa
ARGAZKIA: Durango 1936 Kultur Elkartea
Aste honetan hil da Juan Mari Eskubi, 90 urte zituela.
Herrigintzako alor askotan egin zuen lan, besteak beste memoria historikoan –frankistek fusilatu zuten haren aita–, baina guretzat Juan Mari beti izango da Lemoizko zentralari aurre egiten aitzindari izan zen Comisión de Defensa de Una Costa Vasca No Nuclear haren partaide garrantzitsua.
Eguzki sortu zenean, Juan Mariren babesa eta konplizitatea izan genituen, beti argi eta zorrotz, eta oraintsu arte izan da gure elkartearen bazkidea.
Doluminak etxekoei eta lagunei.
EGUZKI
6 urte bete dira (2017) jatorri desberdina eta ezezaguna duten materialak mugitu eta metatu zirenetik, Hondarribia eta Irun udalerrietako lurrak hartzen dituen Zaldunborda izeneko eremuan, nahitaezko lizentziarik gabe. Legez kanpoko jarduketa horien helburua zen kamioiak aparkatzeko lursaila prestatzea, prozedura alderantzikatzeko eta plangintza egintza burutu batzuetara egokitzeko modus operandia erabilita, kopeta behar da!!!
Dagoeneko oso aurreratuta zeuden obrak 2017ko martxoan gelditu ziren, indarrean dagoen araudia aplikatuz, eta, legeztatu ezean, arau hori aplikatuz lurrak beren egoera naturalera itzuli beharko liratekeela ohartaraziz. Legeztatzeko eskaera, nola ez, ukatu egin zen, eta Udalak ezarri zuen berariaz debekatuta zegoela partzelazioa eta hirigintza-eraldaketa edo erabilera-aldaketa. Sustatzailea tematu zen, eta lursailak kamioientzako aparkaleku gisa behin-behinean erabiltzeko kontsulta bat egin zuen hilabete horretan bertan. Udalak ezezko erantzuna eman zion, Bateragarritasun Plan bat izapidetzea nahitaezkoa baita. Aldi berean, talde ekologista batek, indarrean dagoen araudia zorrotzago aplikatuz, obrak gelditzeko, zegokion zehapen-espedientea hasteko eta lurrak leheneratzeko eskatu zuen.
Administrazioei dagozkien funtzioen utzikeriak espediente hori ahaztuta eduki du tiradera batean 2017ko abuztutik, udal-teknikariak bere txostenean ondorioztatu zuenetik egindako obrak legez kanpokoak zirela, betelana kutsagarria izan daitekeen jardueratzat har daitekeela, eta Eusko Jaurlaritzari jakinarazi behar zaiola ustez legez kanpoko betelan hori dagoela.
Nahiz eta araudia argia izan eta ezin den alegatu ezjakintasuna, talde ekologistak haien funtzioak eta betebeharrak gogorarazten baitizkie, administrazioek ez dute aintzat hartu eremu hori leheneratzeko duten betebeharra, utzitako hondakinak aztertu eta karakterizatu aurretik, ez eta material kutsatzaileak etengabe egoteak lurzoruaren kalitatean izan ditzakeen ondorioak eta aplikatu beharreko araudian aurreikusitako zehapen-ekintzak ere.
Gaia 2021eko abenduan berrartu zen, Hondarribiko Udalak Eusko Jaurlaritzako Ingurumenaren Kalitatearen eta Ekonomia Zirkularraren Zuzendaritzari lursail horien Lurzoruaren Kalitatearen Adierazpena hasteko aukeraren inguruko kontsulta helarazi zionean. Urtebete geroago, 2022ko abenduan, IHOBEko teknikariak lursailetara bisitan joan ziren, eta berretsi egin zuten obren ilegaltasunari buruz eta utzitako materialaren jatorri ezezagunari buruz arestian adierazitako guztia. Horren ondorioz, honako eskakizun hauek egiten ditu:
Udalek ez zituzten kontuan hartu leheneratzeari ekiteko dituzten betebeharrak, eta 2022ko urrian, hitzarmen bat onartu zuten, 2017an hasitako legez kanpoko lanen bidez lortu nahi ziren erabilerak hartzeko Bateragarritasun Planaren garapena sustatzeko.
Ingurumenaren ikuspegitik, gai honen balantzea ezin da mingarriagoa izan. Natura-ingurunea aldatzen duten legez kanpoko obrak egin dira, eta administrazioak beste aldera batera begiratu eta jarrera hori saritu du, lurren kalifikazioa aldatzeko prest azalduz, legez kanpoko obrek bilatzen zituzten helburuetarako. Ingurumena babesteko indarrean dagoen araudia zorrotz aplikatzeko borondate politikorik ez egoteak, kasu honetan behintzat, legez kanpoko ekintzak saria izatea dakar.
Astigarragan, bidegorria egokitzeko abian den proiektuaz hitz egiteko, Udalarekin harremanetan egon gara Eguzki taldeko kideak eta bertako bizilagun bat, botako diren zuhaitzak ahalik eta gutxien izateko. Nahiz eta gure eskaera osoa ez bete, ontzat eman dugu izandako emaitza.
Obrak hasita, Udala berriro gurekin harremanetan jarri da, obrak egiten ari den enpresak bost bat zuhaitz gaixo topatu dituela eta botatzea planteatu diola esateko. Zerbait egin baino lehen, Udalak gure iritzia jakin nahi zuen, hau da, zuhaitzak bizirik jarraitzeko aukera ikusten genuen ala ez. Hasteko, gurekin harremanetan jartzeko egin duen saiakera oso positiboa dela uste dugu.
Bestetik, zuhaitzen egoera ikusita, gure iritzia helarazi diogu. Zuhaitzak ez daude gaixo, mihuraz josita baizik. Udalari landare horri buruzko informazio zabala pasa diogu, eta hortik aurrera nola jokatu behar duen zuhaitzak bizirik mantentzeko.
Udalari zenbait aipamen egin genizkion zuhaitzen garrantziaz jabetzeko. Izan ere, hiriko zuhaiztia azpiegitura berdearen elementu garrantzitsuenetako bat da, ingurumen-zerbitzuak ematen ditu, eta ekarpenak egiten dizkio biodibertsitateari, kapital natural eta kulturala da, eta kontserbazioa eta lotutako biodibertsitatea bermatzeko egokia.
Emandako informazioa kontuan hartuko duela eta bere jarrera zehazteko lagungarria izango dela espero dugu, biodibertsitateari lehentasuna emanez. Bestetik, ekonomiaren aldetik zuhaitzak errekuperatzeko lanak horiek moztea baino merkeago dela gogorarazi diogu ere.
Bihar astelehenean Zaldibarko zabortegia bertan behera erori zeneko hirugarren urteurrena izango dela eta, talde polita bildu gara gaur eguerdian Eitzagan, Zaldibar Argitu plataformak antolatutako ekitaldian.
Hildako langileak gogoratu ditugu, non eta Udalak jarri nahi izan ez zuen monumentuaren aurrean. Bertan aurreskua dantzatu, lore-eskaintza egin eta gorosti bat landatu dute.
Ekitaldia aukera berri bat izan da, noski, hura ez zela istripua izan salatzeko, hondamendi hartan erantzukizun politiko garbiak egon zirela eta, hala ere, inortxok ere ez dituela bere gain hartu.
Hona hemen oso-osorik Janire Lazkanok, Zaldibar Argitu plataformaren izenean, irakurri duen mezua.
ZALDIBAR ARGITU PLATAFORMAREN GAURKO MEZUA OSO-OSORIK
Eguerdi on, eta eskerrik asko guztioi gaur ere, hondamendia gertatu zenetik hirugarren urtemugaren atari den egun honetan, Zaldibar Argitu plataformak Eitzagan, hondamendiaren erdigunean deitutako ekitaldi honetara etortzeagatik. Urtez urtez bete dugu Eitzagako txoko hau borroka, aldarrikapen eta elkartasunez.
Otsailaren 5a da gaur. Hiru urte igaro dira Zaldibarko Verter Recycling zabortegia amildu zenetik, azken urteotako hondamendi ekologiko, sozial eta politiko handienetarikoa eraginez. Duela hiru urteko hondamendia gogoratu, egindako bidea errepasatu eta aurrera begira jartzeko eguna da gaurkoa.
Janire Lazkanok hartu du hitza, Zaldibar Argitu plataformaren izenean.
Oroimenean iltzatuta daukagun 2020ko otsailaren 6ak, gogor astindu zuen euskal gizartea. “Langileak-Osasuna-Erantzukizunak. Zaldibar Argitu!” lemapean, milaka herritar irten ginen lehen momentutik kalera, eta ordutik, gogotik jarraitu dugu lanean, saretzen, langileak oroitzeko, gaia ahanzturan ez erortzeko eta erantzukizun guztiak argitzea exijitzeko.
Otsailaren 6ko zabor uholdeak Joaquin Beltran eta Alberto Sololuzeren bizitzak irentsi zituen, bete ezin den hutsunea sortuz. Zabortegian gertatutakoa eta bi langileen heriotza ez zen istripu bat izan, zuhurtziagabeko hilketa onartu zuten epaitegian Verterreko arduradunek eurek. Gertatu behar ez zen, eta ekidin zitekeen hondamendia izan zela argi gelditu da.
Ekitaldian auzoko batek ere parte hartu du.
Otsailaren 6 hark, Euskal Herria astindu eta kolpatu bazuen, Eitzaga da guztiaren erdigune. Urte luzetan pairatu dute zabortegi nahiz bestelako makroproiektuen afera. Urte luzez sufritu dituzte kamioien joan etorriak, lur eta uren kontaminazioak, zaratak, amiantoz betetako hondakinen gorabeherak… Eta orain, guzti horri, lurren desjabetzeak, inposizioa, informazio eza… gehitu zaizkio. Hiru urteotan, ez dute ez udalaren ez Jaurlaritzaren aldetik erantzun sendo eta zintzorik jaso. Zaldibar Argitu Plataformatik, ozen salatzen dugu izan Zaldibarko Udalak nahiz Eusko Jaurlaritzak auzotarrekiko erakutsitako utzikeria, eta gure babes eta elkartasun guztia adierazi nahi diegu Eitzagako auzotarrei.
Otsailaren 6tik aurrera, hainbat izan dira Euskal Oasiaren harresian agertu diren arrakalak. Azken bi urte hauetan gure arduradun politikoen kudeaketa eredu iluna agerian geratu da: kontrol eta gardentasun faltak, erantzun eta erantzukizunik eza, prepotentzia… Iluntasun asko eta argi gutxi eman diote gure arduradun politikoek gai honi. Ardura politiko zuzenak izan arren, inork ez du ardurarik bere gain hartu.
Musika ere ez da falta izan.
Horretarako sortu zen Zaldibar Argitu, Zaldibarko auzia inguratzen zuen iluntasunari argi puntu bat eman nahian. Askotarikoak izan dira urte honetan aurrera atera ditugun ekimenak; manifestazioak, paro herritarra, elkarretaratzeak, lore eskaintzak, ekitaldi kulturalak, bilerak, lapiko jotzeak, Europako bidea, Durangoko epaitegian zabalik den auzian herri akusazio gisa aurkeztea Euskal Herriko Eskubide Sozialen kartarekin batera, Ekologistak Martxanekin akusazioa osatuz…
Zabalik da oraindik Durangoko epaitegian Ingurumenaren aurkako delituak ikertuko dituen auzibidea. Besteak beste, bertan ikertuko dira bai enpresa pribatuak berak bai eta Eusko Jaurlaritzak afera honetan dituzten ardura eta erantzukizunak. Hasieratik esan dugun moduan, Zaldibarko hondamendiak ardura politiko zuzenak ditu, eta hauek argitu eta garbitu behar dira. Apirilaren 20an Eusko Jaurlaritzako ingurumen saileko ikertuek deklaratuko dutenez, elkarretaratzea egingo dugu Durangoko epaitegi aurrean. Bertaratzera gonbidatzen zaituztegu!
Amaitzen joateko, gure oroimena Joaquin eta Albertorentzat, eta gure elkartasun, babes eta maitasun guztia bere senide eta gertukoenei.
ZALDIBAR ARGITU!
Udalak onartu nahi izan ez zuen monumentua.
Badirudi Urgulleko maldari eusteko lanak azkenean hasiko omen direla Pasealeku Berrian. Ongi etorri pasealekuko milaka eta milaka erabiltzaileon segurtasuna hobetzera datozen ekimenei.
Alabaina, lanak egin behar diren lekuan Euskal Herriko armeria (Armeria euscadiensis*) delako landare berezia dago; guztira, hamar bat ale. Gauzak horrela, Udalak ale horiek babesteko neurriak hartu beharko lituzke, eta, hain justu, horren inguruan galdetu nahi diogu, batetik, ea ote dakien landare hori hor dagoela eta, bestetik, ea nolako neurriak hartzeko asmoa duen.
Euskal Herriko armeria, Armeria euscadiensis, sailkatuta dago Espainiako Atlas y Libro Rojo de la Flora vascular amenazada-n. Mehatxatutako Espezieen Euskal Katalogoan, berriz, babestuta dago, “kaltebera” edo “zaurgarri” gisa.
Armeria hau gure kostaldeko endemismo bat da. Hortik datorkio “abizen” zientifikoa: euscadiensis. Aranzadik Udalaren enkarguz egindako txosten baten arabera, espezi honen egoera Urgullen “ez da onena”. Txosten berean nabarmentzen da “landarearen biziraupena arriskuan egon daitekeela kostaldean eginiko azpiegitura-lanen ondorioz”. Honako hau ere gehitzen du: “Lan guztiak espeziaren populazioak errespetatzeko baldintzapean pllanifikatu beharko lirateke”.
Beraz, arestian esan bezala, Udalari galdetu nahi diogu ea Pasealeku Berriko lanak planirfikatzeko armeria aleak hor daudela kontuan izan duen eta nolako neurriak aurreikusi dituen babesteko.
Donostiako EGUZKI, 2023ko otsailean
* Informazio gehigarria: botanikari frantsesak izan ziren 1965ean landare endemiko hau identifikatu zutenak. Izan ere, Urgullen bertan aurkitu zituzten lehenengo aleak. Gero, gure kostako beste hainbat lekutan ere aurkitu dira.
Arrasate eta inguruko espeleologoek bertatik bertara ikusi ahal izan dute Udalaitz mendigune karstikoko AHTren lanek Leze Txiki haitzuloko galeria bat suntsitu dutela. Duela bi urte, galeria hori harri jausi batek erabat buxatuta zegoela egiaztatu zuten. Joan den astean, beste galeria batetik sartu ziren luiziaren lekura, eta argazki eta bideo bidez egiaztatu zuten AHTaren lanek erabat suntsitu dutela galeria hori, ez bakarrik leherketen dardarak eraginda, baizik eta AHTren ibilbidea bera galeriatik igarotzen delako.
J.M. Barandiaranen taldeak aztertu zuen haitzulo horretan, EHko giza aztarna zaharrenak aurkitu dira, eta penintsula osoko bigarrenak Atapuercaren ondoren: zehazki, duela 164.000 urteko Homo Heidelbergensis-eko humero bat. Pleistozenoko faunaren aztarnak ere aurkitu dira, hala nola haitzuloetako hartza eta haitzuloetako lehoia.
Gure existentzia ahalbidetzen duten lurraren eta baliabideen suntsiketa eta kutsadurari – 20 iturburutik gora bakarrik AHTren Gipuzkoako zatian lehortu dira, behin eta berriz ura kutsatzen dela salatzeaz gain – orain ondare arkeologiko eta paleontologikoaren suntsipena gehitu behar zaio. Aurrerabidearen eta modernitatearen izenean, gure iragana sarraskitzeaz gain, gure etorkizuna ere sarraskitzen ari dira.
Suntsiketak izen eta abizenak ditu: Eraikuntzaren lobbyarenak, sostengatzen duen klase politikoarenak eta finantzatzen duen bankuenak. Oraindik garaiz gabiltza basakeria gelditzeko. Mugi gaitezen.
AHT ALA ETORKIZUNA
Espeleologoren idatzia:
*AHTak Lezetxiki txikitu du*
Espeleologia zaleok, Arrasate eta inguruotakook, bi urte dela konturatu ginen Lezetxiki kobazulo barruko ohiko bide bat etenda zegoela. Barreneko galerietarako bidea berriki eroritako harri handiz zegoen estalita, guztiz. Garai hartan, AHTaren obrak zirela eta, ia egunero izaten ziren leherketak eta hauek sortutako dardarek eragindako lur-jausia izan zitekeela pentsatu genuen.
Aurtengo urtarrilaren hasieran, aipatutako barreneko galeria horietara iristeko beste bide bat bazegoela jakin genuen eta aztertzeari ekin genion. Astebete dela egin genuen aurreneko saiakera. Etendako bidearen eta gainerako bideen gainekaldetik igarotzen da guretako ezezaguna zen pasabidea. Amaieran, 15 bat metroko jauzia du, azpitik datorren ohiko bidearekin batzen dena.
Zailtasunak zailtasun, iritsi ginen jauzira. Kobazuloa ondo argiztatu eta inguruan genuena sinetsi ezinik gelditu ginen. Zer zen hura! Izugarrizko kareharri eta lur-jausia, azpiko galeria guztiz estaltzen zuena.
Harri-askatzearen jatorriari erreparatu genionean ikusi genuen astakeriarik beldurgarriena. Goraxeago, 40 bat metro aurrerago, askatzearen sorburuan metalezko sarez eta xaflez osatutako horma antzeman genuen. Hobeto aztertu ondoren, Abiadura Handiko Trenaren tunelaren kanpo estaldura zela egiaztatu genuen. Bai, jaun-andreok, AHTaren tunela Lezetxiki barruan egin dute, haitzuloa zulatuta.
Bertaraino iritsi nahi izan genuen, baina material onik ez eta beste egun batean itzultzea erabaki genuen, segurtasuna ondo bermatuta egon zedin. Eta halaxe egin dugu. 2023ko urtarrilaren 28an, beharrezko materialarekin tuneleraino iristea lortu dugu. Egindako izugarrikeriari argazkiak atera eta kanpora irten gara, guztiz atsekabetuta.
Kalte horiek guk ikusi ahal izan ditugunak baino ez dira. Ez dugu zalantzarik kaltea handiagoa izango dela, agerian ez badago ere. Jakinekoa baita AHTaren obrek kalte handiak eragin dituztela gure bailaran: iturburuak agortu, errekak lohitu eta kutsatu edota lur-jausien ondorioz errepideetan sortutako kalteak.
Abiadura Handiko Trenaren lanek gure herrian egindako enegarren triskantza irmoki salatu gura dugu. Onartezina da Lezetxiki modu horretan suntsitzea, Arrasateko eta Euskal Herriko ondare arkeologiko garrantzitsua dena eta guretako kobazulorik kuttunena dena.
Besterik gabe, agur bero bat.
Lezetxikiren lagunak.
2023ko, urtarrilaren 28an.
