SUSTRAI ERAKUNTZA.Proposamenen helburua da ura “merkantzia gisa” tratatu beharrean, “babestu, defendatu eta hala tratatu beharreko ondare gisa” hartuko duen kudeaketa publikoa lortzea (Uraren Esparru Zuzentarauaren 1. Kontuan–hartuzko).

Nafarroako uraren politikak urrunegi daude hortik, baita Uraren Esparru Zuzentarauan jasotako funtsezko beste printzipio batzuetatik ere. Printzipio horiek balioesten dute garrantzitsua dela ekosistema hidrikoak egoera onean mantentzea, interes partikularren gainetik, interes horiek urratzeko eta hondatzeko joera baitute.

Administrazioak ez dira “interesatu guztien parte-hartze aktiboa” sustatzen ari (Uraren Esparru Zuzentarauaren 14. artikulua). Aitzitik, lehenesten ditu politika horietan erabakiak hartzen dituzten interes zehatz batzuk: azpiegituren eraikitzaileak, ur-zerbitzuen enpresak, ureztatzaileen sindikatuak eta energia-enpresak. Ordea, garrantzi txikia du ibaien, iturrien eta akuiferoen kontserbazioan interesa duen gizarte zibilak erabakiak hartzeko orduan, eta, askotan, ur-politikaren ondoriozko gatazkek larriki eragiten diote. Garapen, aurrerapen eta enplegu hitz magikoekin, ia edozer onartzen du gizarte pasibo eta desinformatu batek.

Gure ustez, aldaketa beharrezkoa da; izan ere, orain arte jarraitutako ur-politikek ingurumen-arazo eta gizarte-gatazka handiak eragin dituzte: gure ibaien eta akuiferoen egoerak okerrera egitea, biodibertsitatea galduta; funts publikoak xahutzea, gutxi batzuen interes pribatuaren mesedetan; mendi-eremuak pobretzea eta uztea; ureztatzeko ur-bolumen handiak pribatizatzea; desalojoak eta segurtasun-arazoak hainbat herritan. Klima-aldaketak areagotu egin ditu arazo horiek guztiak, eta konponbidea ezin da etorri gauza bera egiten jarraitzetik.

Bestalde, politika horiek pertsona askoren sufrimendua eragin dute, larritasunez bizi baitira maitatutako lekuen eta bizitokien narriadura progresiboa edo are galera absolutua ere: ibaiak, iturburuak, iturriak, ubideak, baratzeak, etxeak eta herriak. Galera-sentimendu hori planeta osoko pertsona ugarik partekatzen dute (hitz espezifiko bat ere sortu da: “Solastalgia neologismo bat da, ingurumen-aldaketak eragindako larritasun, estres mental edo existentziala deskribatzen duena”, Wikipediaren arabera).

Horrek guztiak bultzatu gaitu dokumentu hau prestatu eta jendaurrean aurkeztera. Bertan, Nafarroako Gobernuari zuzendutako proposamen bideragarri eta eraikitzaile batzuk jasotzen dira, bai eta Nafarroako uraren inguruko gatazka eta gai interesgarri nagusiei buruzko informazio-azterlan bat ere. Dokumentazio hori Nafarroako Gobernuari bidaliko zaio, eta Interneten eta sare sozialetan partekatuko da, bi kolektiboen webguneen bidez.

Nafarroako Gobernuari proposamenen laburpena:

Dokumentuaren amaieran, proposamen batzuk egin ditugu abian diren politikak hobetzeko premiazkoen iruditzen zaizkigun gaiei buruz. Ez dugu egoera ideal hipotetiko bat deskribatu nahi, baizik eta kudeaketa zehatz eta gauzagarriak proposatu nahi ditugu, egungo egoeran ezin hobeto egokituko liratekeenak, indarrean dagoen lege- eta eskumen-esparruaren barruan.

1) Natura 2000 Sarea (Kontserbazio Bereziko Eremuak eta Uraren mendeko Hegaztientzako Interes Bereziko Eremuak) kontserbatzeko helburuetarako beharrezkoak diren emari ekologikoen azterketa lehenbailehen egitea proposatzen da.

2) Ureztatzearen hedapena ez da neurriz gain eta modu irrazionalean diruz lagundu behar. Ureztatzeko azpiegituren kostua onuradun diren erabiltzaileei jasanarazi behar zaie, legediak ezartzen duen bezala. Ez da kontzesio berririk sortu behar itzalpeko bidesariarekin.

3) Abeltzaintzak eta nekazaritzak nitratoz kutsatzea arazo larria da, mugatu eta eragotzi egin behar da, eta, beharrezkoa izanez gero, gehien laguntzen duten laboreak eta etxaldeak mugatu behar dira.

4) Montejurrako Mankomunitateak ur-eskarien kudeaketa hobetu behar du, Ega ibaiaren kontserbazioarekin dagoen gatazka konpontzen lagunduko duten kontrol-, gardentasun- eta partaidetza-neurriak aplikatuz.

5) Mina Muga potasen meatze-proiektuak uren gainean izan dezakeen inpaktua dela eta, beharrezkoa da Nafarroako Gobernuak haren jarraipen espezifikoa eta zorrotza egitea.

6) Esako urtegiaren eskuineko hegalaren Egonkortasun Azterlana ikusita, “Neurri gehigarri” berriak behar dira. Obrak gelditzeko eta goratutako urtegia segurtasun-altueratik kanpo ez betetzeko eskatu behar da.

7) Ur-trasbaseak bertan behera utzi. Ez da egin behar Plan Hidrologikoan aurreikusitako azterlana, Salazar ibaitik Esako urtegira ura eramateko.

8) Uretako espezie mehatxatuen kudeaketa eta jarraipena hobetu behar dira.

9) Uraren gobernantza-neurriak ezarri behar dira parte-hartze publiko aktiboa errazteko.

10) Uraren zaintza isurialdeen kudeaketarekin lotuta dago: mendiko abeltzaintza estentsiboari, lehorrekoei eta ureztatze tradizionalari laguntzea.

11) Eta, azkenik, uholdeen kudeaketan parte hartzen duten erakundeak informatzeko eta koordinatzeko ahalegina egin behar da, ibai-espazioarekin eta lurralde-antolamenduarekin estuki lotuta.

Gatazkei eta beste gai interesgarri batzuei buruzko txostenaren zatiaren laburpena:

(Hurrengo ataletako loturaz jarraituz txostenaren kapitulu bakoitzaren eduki osora ailegatuko zara (gaztelaniaz)…)

1) Hornidurei dagokienez, 2019-2030 aldirako Hiri Erabilerako Uraren Ziklo Integralaren Plan Zuzentzaileak eragin duenari buruzko txostena egin dugu. Alderdi positibo asko ditu, baina azpiegitura handien eskaintza eta erabilera kudeatzeko politikekin jarraitzen du.

2) Montejurrako Mankomunitatearen hornidurarako Egaibarrako ur-bilketaren gehikuntzagatiko gatazka. Ega ibarrako iturburuak eta iturriak, urtero, epe luzeagoetan lehortzen ari dira eta Ega ibaiak agorraldi gero eta nabarmenagoak ditu. Aldi berean, Lokizko akuiferotik Montejurrako Mankomunitatea hornidurarako ura ateratzen ari da. Ega salba dezagun eta hainbat udal elkarrekin ari dira akuiferoa eta ibaia defendatzeko helburuarekin, elkarren artean lotura handia baita, gehiegizko erabilerarengatik, eta horretarako nahitaezko lege-baimenak ere izan gabe.

3) Nafarroako Ubideak aurrera jarraitzen du, 21.500 hektareatan 2. faserako iragarrita, nahiz eta ez egon ur nahikorik. Horrez gain, itzalpeko bidesariaren hazkunde aitorgabeak daude, gobernuaren eta OHL buru duen kontzesiodunaren artean isilpean adostutakoak, zabalpenaren eremu ureztagarrirako. Amaierarik gabeko kulebroia eta nahaspila ekonomikoa.

4) Esaren urtegiaren presa goratzea bi hegaletan lerradurak eragin ditu, eta horrekin batera, bi urbanizazio hustuta eta desjabetuta, larrialdi egoera uretan behera dauden herrietan, eta obren kostua etengabe igoz. Lehen mailako giza bizitzentzako segurtasun-arazo bati aurre egin behar diogu. Gorakadaren arrazoia funtsik gabeko helburuak izan dira, eta presak eragin larria izan zuen eremu batean eragin du berriro ere.

5) Esako urtegiaren handitzearekin lotuta, eta urtegia bete ahal izateko, azterketa bat idaztea planifikatu da Salazar ibaitik Esako urtegira ura eramateko, Aspurtzeko presa baten eta 9,8 kilometroko luzerako tunel baten bidez, urtean 170 hm3 eraman nahi dituzte. Mehatxu berri bat mendiko lurraldeentzat.

6) Iruñerriko potasen meatzaritzak hondakindegi kutsakorrak, hondakinen putzuak, ibai eta akuifero gazituak, zuloak eta sismikotasuna utzi ditu. Esako urtegitik gertu dagoen Mina Muga proiektuak arrisku geologiko eta sismiko handiko eremu batean eragin berberak eskala handiagoan errepikatzeko mehatxua ekar dezake.

7) Nafarroako ibai-lurraldearen eta uholdeen kudeaketak zenbait jarduera oso positibo erraztu ditu, baina asko dago egiteke. Txostenak 2019ko uztailean Cidacosen gertatutako hondamendi-gertakariaren laburpen bat aurkezten du. Bertan, agerian geratzen da lurralde-antolamenduarekin lotura estua duela.

Sustrai Erakuntza fundazioa eta Urbizi Ibaien Defentsarako Nafarroako Sarea.