Eguzkik Urolan, Azkoitian, salatutako hondakinen parte bat.
Azkoitian, GI-2634 errepidearen saihesbidera, Maxi Eroskira edo herri berera doan biribilgunea atzean utzi, eta herria eta Loiola lotzen dituen errepidearen ondoko pasealekuan sartzen bagara, 700 metrora, eskuineko erriberan, isuriak ikusiko ditugu. Metro gutxi batzuetan hondakin mota hori isuri diren hainbat puntu ditugu. Plastiko beltzak eta zuriak dira, eta erabilera asko izan ditzakete, esaterako, lurra estaltzea, belar txarren hazkuntza eragozteko, edo material jakin batzuk estaltzeko, barazki eta fruta igokariak eusteko sare berdeak, fardelak biltzeko plastiko beltzak eta horiek lotzeko sokak. Halaber, burdinazko eta alanbrezko sareak (seguraski itxurak egiteko) eta nekazaritza-sektorean asko erabiltzen diren oihalezko zaku zuriak, uralitazko plaka bat (amiantoa) eta adreilu batzuk. Ikus bideoa: https://youtu.be/Opu5yICOqXY
Ibaian behera, metro batzuetara, hondakin gehiago.
Badakigu argazkia ikustean, pentsatuko dugun lehen gauza izango da istripu soil bat izan dela, baina ez da istripu bat. Babes eta zaintza neurriak eskatzen ari den ibai gaizki tratatu eta kutsatu baten oihua besterik ez da. Urolan gertzen ari dena hobeto ulertzeko, Eguzkik, datozen asteetan, ehunka uralita zati (elementu toxikoak dituzte) ibaira isuri direla salatuko du Fiskaltzaren aurrean, kasu honetan Zestoako herrian.
Denbora pixka bat hartu eta Urola ibaiaren arroa ikusten badugu, Legazpi herritik bokaleraino, landaredia dugun ibaiertz gehienetan (zuhaitzak, zuhaixkak, landareak, sasiak) horrelako hondakinez betetak daudela ohartuko gara, gehienak plastiko beltzak eta zuriak. 10etik 9k ezaugarri komun bat dute: Urola igarotzen den udalerrietan bertan isurtzen dira zuzenean ibaira eta errekastoetara, eta, gehienetan, ibai-sistema osoan barreiatzen dira korronteei esker. Tamaina handi samarretik hasi eta zati txikietaraino ditugu. Une honetan Urola ibaitik, ibaiadarretatik eta errekastoetatik kopuru izugarriak atera ditzakegu. Agian norbaiti gehiegizkoa irudituko zaio gure baieztapena, baina ibaira jaisten bagara eta kilometro bat besterik egiten ez badugu bi ertzei arretaz begiratuz, ikusiko dugu egi biribila dela. Hori gertatzen da horrelako isurketak oso ohikoak direlako eta, esan dugun bezala, herri guztietan gertatzen direlako. Eta egiten badute, egin dezaketela ikasi dutelako da. Plastiko horien drama ez da hemen amaitzen, baizik eta itsasoan. Ohartarazi nahi dugu gaur egun gure kostaldean hondakin plastikoek eragindako kutsadura errealitate bat dela.
Gizarte hau osatzen dugun gehienontzat, zabor ibaiak ez dira berriak, urte asko daramatzatelako hori egiten. Ez gara esaten ari lurra lantzen duten pertsona guztiek plastikoak botatzen dituztenik, noski, ekosistema horiekiko harmonia eta errespetu osoz bizi diren pertsonak ere baitaude.
Orain dela gutxi Ugarteko industrialdean (Oinartxo) egindako legez kanpoko isurketa batzuk salatu genituen. Kasu hartan, hondakin gehienak elektronikoak ziren. Orduan, zaintza gegiaho eskatu eta zera esan genuen: “Hasieran ez dugu jakingo nor diren oso ohikoak diren isurketa horien erantzuleak, baina garrantzitsuena da haiek jakitea nor garen gu”. Nekazaritzan rabilitako plastikoen isurketek, berriz, beste honako hau esateko bidea ematen digute: Urola behingoz entzuten eta mimatzen hastea erabakitzen denean, hainbeste urtetan eta hainbeste modutan erasotua, eta, pertsonei eta naturari hainbeste onura eskaintzen dizkiena, konturatuko gara arazoak eta, aldi berean, konponbideak gehienetan aurrean izango ditugula, kasu honetan bezala. Ibaitik oso gertu mugitzen diren pertsonak ezagutzea, eta erakustea ez dela hondakinik utzi behar uholde-arriskuko eremuan, aborrak botatzeagatik isuna jartzea ere (arau-hauste larria baita), hori guztia konponbidearen parte izateaz gain, hezkuntzaren parte ere bada. Eta hori da, besterik gabe, Udalari, Urola Erdiko Mankomunitateari eta Uraren Euskal Agentziari aspalditik eskatzen dieguna, Azkoitiko udal-mugartean Urola ibaiaren eta haren errekastoen jarraipena eta kontrola egiteko jarduketa-plan bat diseinatzea eta abian jartzea eskatzen dugunean. Baina oraindik, isurketek ibaian 20 egun daramatenaz gain, zoritxarrez, erantzunik jaso gabe jarraitzen dugu.
Eguzki, 2021eko abendua
Ibaia ekosistema konplexu eta dinamikoa da, ez da ura garraiatzen duen ubidea edo hodia. Ibaiak gainezka egiten du eurite-garaian, eta ur-emaria jaisten da lehortea dagoenean, hildako zurak eta korronteak arrastatutako sedimentuek elikatzen eta bizia ematen dietenean. Hori beti gertatu da eta beti gertatuko da.
Urtegia irekitzeak ez luke eraginik izanen Gorostizatik hurbilen dagoen aldean bakarrik. Mapek Bengolea eta Retuertorako uholde[1]arrisku probableena zabaltzen dute, Megapark sarreraraino. Kadaguaren aldean ere egoera korapilatsua da eta arrisku mapek ez dute zalantzarik: Kadaguaren bokalean ez eraikitzeaz gain, instalazioak kentzen joatea gomendatzen da. Era berean, ohartarazi behar dugu Trenbidearen Hegoaldeko Saihesbidea bezalako proiektuek, Castaños azpian tunel faltsu bat eraiki nahi duenak, aipatutako ibaia 100 metro inguru desbideratu beharko luketela eta uholde- arriskua askoz gehiago handituko luketela.
Baina itzul gaitezen gaiaren muinera; izan ere, bistan da ibaiak gainezka egiten jarraituko dutela, beti egin izan duten bezala, eta egur hilaren eta sedimentuen ustezko zikinkeria metatzen jarraituko da ibilguan, beti gertatu den bezala. Kasu horretan, nork garbituko du? Izan ere, erantzuna oso sinplea da, garbiketa ibaiek berek egiten dute, eta ureztaketak garbitzeko mekanismo naturalak dira. Ibaiak garbitu nahi baditugu, gure zaborra kendu eta ibaira utzi beharko genuke bere lana egin dezan, eta, jakina, urpean gera daitezkeen lekuetan ez eraiki, izenak berak dioen bezala, urez betetzen baitira.
